Zachowanie zdrowych kości to proces wymagający zarówno wiedzy, jak i konsekwencji w codziennych wyborach żywieniowych i stylu życia. Wapń i witamina D są fundamentem tego procesu, jednak niedobory tych składników są bardzo powszechne – dotyczą nawet 30–50% dorosłych Europejczyków, a w Polsce sięgają 80% populacji powyżej 55. roku życia [1].
Choć najczęściej o suplementacji mówi się w kontekście menopauzy, należy pamiętać, że zwiększone zapotrzebowanie na wapń i witaminę D występuje również w wielu innych sytuacjach klinicznych i fizjologicznych, takich jak:
- menopauza i starzenie się organizmu,
- ciąża i laktacja,
- wiek podeszły (powyżej 65 lat),
- choroby nerek, wątroby, tarczycy i przytarczyc,
- zespoły złego wchłaniania (celiakia, choroba Crohna),
- długotrwała farmakoterapia (glikokortykosteroidy, leki przeciwnowotworowe, przeciwpadaczkowe, inhibitory pompy protonowej) [2–6].
Wszystkie te czynniki mogą prowadzić do demineralizacji kości, osłabienia mięśni i zwiększonej częstości upadków, które WHO określa mianem „cichej epidemii” wśród osób starszych [2].
Menopauza i ryzyko osteoporozy
Okres menopauzy wiąże się z gwałtownym spadkiem poziomu estrogenów, które dotąd hamowały aktywność osteoklastów odpowiedzialnych za resorpcję kości. W ciągu pierwszych 5–7 lat po menopauzie kobieta może utracić nawet 20% masy kostnej [3]. Utrata ta prowadzi do zwiększonego ryzyka złamań biodra, nadgarstka i kręgosłupa, tzw. złamań niskoenergetycznych.
Według danych IOF co trzecia kobieta po 50. roku życia doświadczy w swoim życiu złamania osteoporotycznego [1]. Utrata gęstości mineralnej kości (BMD) wiąże się też z osłabieniem mięśni, zaburzeniami równowagi i większym ryzykiem upadków, co z kolei zwiększa liczbę hospitalizacji i utratę samodzielności.
Znaczenie witaminy D dla siły mięśni i profilaktyki upadków
Witamina D nie tylko reguluje wchłanianie wapnia, ale też wpływa na funkcję mięśni szkieletowych i równowagę. W licznych badaniach wykazano, że odpowiednia suplementacja witaminy D o 19–30% zmniejsza częstość upadków u osób starszych, a co za tym idzie – liczbę złamań osteoporotycznych [7].
W Polsce, z uwagi na niewystarczającą ekspozycję na słońce, suplementacja witaminy D powinna być całoroczna, a jej dawka dostosowana do wieku, masy ciała i stylu życia.
Zalecane spożycie wapnia i witaminy D
Zgodnie z aktualnymi wytycznymi Polskiego Towarzystwa Osteoartrologii (PTOP) i Ministerstwa Zdrowia zaleca się suplementować:
- wapń: 1000 mg/dobę u dorosłych, 1200 mg/dobę dla kobiet po 50. r.ż.,
- witaminę D: 800–2000 j.m./dobę, a w przypadku otyłości lub ograniczonej ekspozycji na słońce – do 4000 j.m./dobę [8–9].
W przypadku zdiagnozowanej osteoporozy standardowo stosuje się 1200 mg wapnia i 2000 j.m. witaminy D
dziennie. Farmaceuta powinien jednak zawsze ocenić indywidualne źródła wapnia w diecie pacjentki (nabiał, ryby, zielone warzywa) i ewentualne ryzyko nadmiaru przy stosowaniu kilku suplementów jednocześnie.
Ocena ryzyka – narzędzie FRAX®
Do oceny indywidualnego ryzyka złamań można wykorzystać kalkulator FRAX® (https://frax.shef.ac.uk) opracowany przez WHO. Uwzględnia on wiek, płeć, BMI, wcześniejsze złamania, palenie tytoniu, spożycie alkoholu oraz stosowanie glikokortykosteroidów [3].
Farmaceuta może zachęcać pacjentki do wypełnienia kalkulatora i omówienia wyniku z lekarzem – to ważny element motywujący do regularnej suplementacji i zmiany stylu życia.
Leczenie osteoporozy i rola suplementacji
Osteoporoza to przewlekła choroba układu kostnego charakteryzująca się niską masą kostną i pogorszeniem mikroarchitektury kości. W Polsce cierpi na nią około 30% kobiet i 8% mężczyzn po 50. roku życia [10].
W leczeniu stosuje się:
- bisfosfoniany (alendronian, rizedronian, kwas zoledronowy),
- denosumab – przeciwciało monoklonalne blokujące RANKL,
- raloksyfen – SERM z efektem ochronnym na tkankę kostną,
- teryparatyd – analog parathormonu pobudzający odbudowę kości,
- wapń i witamina D – obowiązkowe wsparcie każdej terapii [5, 6, 10].
Farmaceuta ma tu rolę kluczową: może przypominać o zasadach przyjmowania leków, minimalizować skutki uboczne (np. zgagę przy bisfosfonianach) i monitorować współprzyjmowane suplementy.
Zasady suplementacji wapnia i witaminy D
Preparaty wapnia najlepiej przyjmować po posiłku, popijając wodą, co poprawia rozpuszczalność i wchłanianie jonów wapniowych oraz zmniejsza ryzyko dyskomfortu żołądkowego. Jeśli dawka przekracza 500 mg wapnia dziennie, warto ją podzielić na dwie porcje – rano i wieczorem.
Najczęściej stosowaną formą suplementacyjną jest węglan wapnia, który zawiera około 40% wapnia elementarnego. W połączeniu z witaminą D zapewnia optymalne wchłanianie i wykorzystanie wapnia przez organizm. Zalecana suplementacja obejmuje
500–600 mg wapnia elementarnego i 800–2000 j.m. witaminy D dziennie [9, 11].
Rola farmaceuty – podejście holistyczne
Farmaceuta nie jest jedynie doradcą produktowym, ale pełni funkcję edukatora i koordynatora profilaktyki
zdrowotnej. Może on:
- wyjaśnić znaczenie suplementacji wapnia i witaminy D
- w kontekście zdrowia kości i mięśni,
- przypominać o roli diety bogatej w białko, wapń i witaminę K₂,
- motywować do regularnej aktywności fizycznej i zaprzestania palenia tytoniu,
- oceniać ryzyko interakcji lekowych, np. z IPP, lekami moczopędnymi, glikokortykosteroidami czy terapią onkologiczną.
Takie holistyczne podejście sprawia, że farmaceuta staje się realnym partnerem pacjentki w profilaktyce osteoporozy i utrzymaniu niezależności życiowej.
Podsumowanie
Zapotrzebowanie na wapń i witaminę D wzrasta nie tylko w okresie menopauzy, lecz także w licznych chorobach przewlekłych i przy stosowaniu niektórych leków. Niedobory tych składników prowadzą do osłabienia struktury kości, zwiększonej podatności na złamania i utraty sprawności.
Regularna suplementacja (500–600 mg wapnia i 800–2000 j.m. witaminy D dziennie), zdrowa dieta i aktywność fizyczna stanowią fundament skutecznej profilaktyki. Farmaceuta jako specjalista pierwszego kontaktu ma tu ogromny potencjał edukacyjny i prewencyjny.
PIŚMIENNICTWO
- International Osteoporosis Foundation (IOF), Epidemiology of Vitamin D Deficiency in Europe, 2023; https://www.osteoporosis.foundation/ [data dostępu: 07.10.2025].
- World Health Organization (WHO), Falls: Key facts, Geneva 2024; https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/falls [data dostępu: 17.11.2025].
- Kanis J.A., Cooper C., Rizzoli R., Reginster J.Y., European guidance for the diagnosis and management of osteoporosis in postmenopausal women, „Osteoporos Int.” 2019, 30(1), 3–44; doi:10.1007/s00198-018-4704-5, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30324412/ [data dostępu: 17.11.2025].
- Lips P., van Schoor N.M., The effect of vitamin D on bone and osteoporosis, „Best Pract Res Clin Endocrinol Metab.” 2011, 25(4), 85–591; doi:10.1016/j.beem.2011.05.002, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21872800/ [data dostępu: 17.11.2025].
- Dawson-Hughes B., Tosteson A.N., Melton L.J.; https://academic.oup.com/jcem/article-abstract/93/7/2463/2598352?login=false [data dostępu: 17.11.2025].
- Bischoff-Ferrari H.A., Dawson-Hughes B., Willett W.C. et al., Effect of vitamin D on falls: a meta-analysis, „JAMA” 2004, 291(16), 1999–2006; doi:10.1001/jama.291.16.1999, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15113819/ [data dostępu: 17.11.2025].
- EFSA Panel on Nutrition, Novel Foods and Food Allergens; https://www.efsa.europa.eu/en/science/scientific-committee-and-panels/nda [data dostępu: 17.11.2025].
- Głuszko P., Sewerynek E., Misiorowski W. et al., Guidelines for the diagnosis and management of osteoporosis in Poland – Update 2022, „Endokrynol Pol.” 2023, 74(1), 5–20; doi:10.5603/EP.a2023.0054, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36847720/ [data dostępu: 17.11.2025].
- Hadji P., Coleman R., Wilson C. et al., Adjuvant bisphosphonates in early breast cancer: consensus guidance for clinical practice from a European Panel, „Ann Oncol.” 2016, 27(3), 379–390; https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26681681/ [data dostępu: 17.11.2025].
- Charakterystyka Produktu Leczniczego: Calperos Vita-D3, 500 mg + 2000 IU, tabletki do rozgryzania i żucia, Leksykon (baza ChPL); https://leksykon.com.pl/baza-chpl/c/calperos-vita-d3-tabletka-do-rozgryzania-i-zucia-500-mg-2000-iu-chpl.pdf [data dostępu: 17.11.2025].