Jak wykorzystać sezon grypowy do zwiększenia liczby szczepień przeciwko półpaścowi u pacjentów 65+

Program szczepień realizowanych w aptekach w Polsce nie narodził się nagle. Jego początki sięgają okresu tuż przed pandemią COVID-19, kiedy w ramach projektu Pharmacists Without Borders odbyły się pierwsze warsztaty prowadzone przez ekspertów z Kanady i Wielkiej Brytanii. Jeszcze zanim pandemia wywołała gwałtowną potrzebę rozszerzenia dostępności szczepień, niewielka grupa farmaceutów w Polsce była już przygotowana do ich wykonywania i rozpoczęła pilotażowe działania w wybranych placówkach [1].
Pandemia stała się punktem zwrotnym. W obliczu przeciążenia systemu ochrony zdrowia rządy wielu krajów, w tym Polski, zdecydowały się na rozszerzenie kompetencji farmaceutów, powierzając im m.in. odnawianie recept, wykonywanie testów diagnostycznych czy szczepienia [2]. W krótkim czasie farmaceuci stali się pierwszą linią wsparcia systemu, a ich rola w profilaktyce i edukacji zdrowotnej przestała być kwestionowana. Polska farmacja zyskała też silną pozycję na arenie międzynarodowej dzięki globalnej kampanii Pharmacy Heroes, która objęła 85 krajów, pokazując społeczeństwu i decydentom kluczową rolę farmaceutów w walce z pandemią [3]. 
Badania naukowe jednoznacznie pokazują, że szczepienia w aptekach są skuteczne, opłacalne i wysoko oceniane przez pacjentów. Analizy dowodzą, że angażowanie farmaceutów w szczepienia zwiększa wyszczepialność, ogranicza niepotrzebne stosowanie antybiotyków i zmniejsza koszty systemowe [4]. Pacjenci wskazują, że apteki są bardziej dostępne niż przychodnie (85,3%), a same szczepienia w aptekach są wygodne i mniej czasochłonne [5]. W Polsce aż 97% osób zaszczepionych przez farmaceutów oceniało tę usługę pozytywnie, a 90% deklarowało gotowość do ponownego skorzystania z niej [6]. Najnowsze badania potwierdzają również, że pacjenci uznają apteki za naturalne miejsce świadczenia usług profilaktycznych i chcą, by zakres szczepień wykonywanych przez farmaceutów był rozszerzany [7].

Skuteczność programów farmaceutycznych

Doświadczenia z polskich aptek pokazują, że farmaceuci, dysponując zwalidowanymi narzędziami, są w stanie skutecznie realizować usługi profilaktyczne i edukacyjne:

• Wczesne wykrywanie chorób. W ramach usługi „Refer the Patient” farmaceuci zidentyfikowali pacjentów z chorobami przewlekłymi, kierując ich na badania przesiewowe. U 30% wykryto nieprawidłowe wyniki, a u 1% zdiagnozowano nowe choroby, co pozwoliło na szybkie wdrożenie leczenia [8].
• Poprawa adherencji. W badaniu z udziałem pacjentów rozpoczynających terapię dabigatranem wykazano, że interwencje farmaceutów z użyciem piktogramów i przypomnień mobilnych znacząco poprawiły stosowanie się do zaleceń w porównaniu do standardowej praktyki aptecznej [9].
• „Healthy Heart”. W projekcie z udziałem 1590 pacjentów przyjmujących leki przeciwpłytkowe ponad 78% wskazało, że tego typu konsultacje edukacyjne powinny być dostępne we wszystkich aptekach [10].
• Bezpieczeństwo farmakoterapii. Badania nad stosowaniem programu edukacyjnego w oparciu o piktogramy w terapii metoprololem potwierdziły, że edukacja wizualna przez farmaceutę zmniejsza liczbę błędów pacjentów i poprawia regularność przyjmowania leków [11].
• Opłacalność aktywnej rekomendacji. W programie KOOL (Koordynowana Opieka Okołolekowa) farmaceuci aktywnie rekomendowali pacjentom suplementy wspierające terapię przewlekłą w oparciu o EBM. Badania wykazały wysoki poziom opłacalności tej usługi zarówno z perspektywy apteki, jak i systemu ochrony zdrowia [12]. Analogiczny mechanizm można zastosować w przypadku szczepień – aktywna rekomendacja przez farmaceutów istotnie zwiększa gotowość pacjentów do poddania się immunizacji.
   

Sezon grypowy jako „okno możliwości”

Sezon grypowy od lat stanowi wyzwanie dla systemu ochrony zdrowia, generując hospitalizacje, koszty 
leczenia i nadumieralność wśród seniorów. Jednocześnie jest to moment zwiększonej mobilizacji zarówno lekarzy, jak i pacjentów wokół profilaktyki szczepiennej. To naturalne „okno możliwości”, które można wykorzystać do promocji szczepień przeciw półpaścowi.

1. Dlaczego właśnie wtedy:

• Pacjenci częściej odwiedzają przychodnie i apteki.
• Wzrasta świadomość zagrożeń związanych z wirusami.
• Można połączyć szczepienie przeciw grypie ze szczepieniem przeciw półpaścowi, co zwiększa wygodę pacjentów.
   

2. Półpasiec jako ciche zagrożenie:

• Ryzyko rośnie po 50. roku życia.
• Co trzeci pacjent w ciągu życia doświadcza półpaśca.
• Powikłania (neuralgia, ból przewlekły) znacząco obniżają jakość życia.
• Pacjenci 65+ z chorobami współistniejącymi są szczególnie narażeni.
   

3. Jak rozmawiać z pacjentem 65+:

• Nawiązać do decyzji o szczepieniu przeciw grypie i wskazać analogię z półpaścem.
• Podkreślić ciężkość powikłań półpaśca.
• Zapewnić o bezpieczeństwie i wygodzie szczepień wykonywanych jednocześnie.
• Odwołać się do przykładów osób, które chorowały.
   

4. Rola aptek i personelu medycznego:

• Farmaceuci jako łatwo dostępni eksperci mogą edukować pacjentów i motywować ich do szczepień.
• Lekarze POZ powinni proponować pakiety: grypa + półpasiec + pneumokoki.
• Kampanie edukacyjne w aptekach (ulotki, plakaty, rozmowy) wzmacniają przekaz.

5. Aspekt systemowy i ekonomiczny:

• Koszty powikłań półpaśca są znacznie wyższe niż koszt szczepienia.
• Łączenie szczepień poprawia efektywność pracy i zmniejsza obciążenie systemu.
• Działanie wpisuje się w strategię zdrowego starzenia się.
   

Podsumowanie i dyskusja

Sezon grypowy to najlepszy moment, aby poszerzyć świadomość pacjentów 65+ na temat szczepień ochronnych. Farmaceuci – dzięki doświadczeniom z pandemii, rozwijanym usługom opieki farmaceutycznej i programom rekomendacyjnym – są przygotowani do aktywnej roli w rekomendowaniu szczepień. Wykorzystanie „okna możliwości” w sezonie grypowym może realnie zwiększyć wyszczepialność przeciw półpaścowi, poprawić jakość życia seniorów i zmniejszyć koszty systemowe związane z leczeniem powikłań.
Ale ten argument ma jeszcze głębszy wymiar. Pandemia COVID-19 udowodniła, że farmaceuci są w stanie przejąć na siebie ciężar systemu w krytycznym momencie. To właśnie oni zapewniali dostęp do leków, wspierali pacjentów z chorobami przewlekłymi, prowadzili diagnostykę i w końcu – szczepili miliony osób. Dane z pierwszych badań klinicznych prowadzonych w Polsce pod kierownictwem farmaceuty pokazują dobitnie, że szczepienia działają. W grupie pacjentów nieszczepionych hospitalizowanych z powodu COVID-19 aż 34% zmarło, a 40% wymagało intensywnej terapii [13]. Tymczasem u pacjentów zaszczepionych śmiertelność była znacząco niższa, a przebieg choroby łagodniejszy [14]. To bezpośredni dowód, że immunizacja ratuje życie, a farmaceuci, prowadząc szczepienia w aptekach, są integralną częścią tego sukcesu.
Równie ważne jest to, że farmaceuci potrafią nie tylko podawać szczepionki, ale również wpływać na decyzje zdrowotne pacjentów. Udowodniono to w licznych projektach – od wczesnego wykrywania chorób przewlekłych, przez poprawę adherencji lekowej dzięki piktogramom, po doradztwo w programie KOOL. Te doświadczenia jasno pokazują, że gdy farmaceuta aktywnie rekomenduje działania profilaktyczne, pacjenci są bardziej skłonni je podejmować. W przypadku szczepień mechanizm jest taki sam – rekomendacja farmaceuty zwiększa gotowość pacjenta do zaszczepienia się.
Dlatego można powiedzieć wprost, że farmaceuci to nie tylko wsparcie systemu, ale także jego niezbędny filar. Ich dostępność, zaufanie społe...