Niedokrwistość to stan charakteryzujący się małą liczbą krwinek czerwonych (erytrocytów) lub stężeniem hemoglobiny poniżej normy, co prowadzi do niedostatecznego zaopatrzenia tkanek w tlen, a przez to do wielu powikłań na poziomie komórkowym, tkankowym, narządowym oraz systemowym. W związku z tym niedokrwistość może się wiązać z występowaniem wielu różnych objawów, takich jak bladość, osłabienie, zmęczenie, utrata łaknienia, bóle głowy, trudności z koncentracją, a w przypadkach ciężkich może wpłynąć na funkcjonowanie układu sercowo-naczyniowego.
Istnieje wiele różnych podziałów niedokrwistości, w zależności od przyczyny, morfologii erytrocytów czy nasilenia objawów.
Podstawowe podziały niedokrwistości:
1) podział w zależności od dynamiki rozwoju:
- niedokrwistość ostra (związana z nagłą, szybką utratą dużej ilości krwi w stosunku do całkowitej objętości krwi krążącej),
- niedokrwistość podostra (wskutek ciągłej utratykrwi, której wyrównanie przekracza możliwości organizmu, np. krwawienie z przewodu pokarmowego),
- niedokrwistość przewlekła (najczęściej wskutek przewlekłego niedoboru składników niezbędnych do efektywnej erytropoezy);
2) podział w zależności od przyczyny:
- niedokrwistość niedoborowa (spowodowana niedoborem składników odżywczych, takich jak żelazo, witamina B12, kwas foliowy),
- niedokrwistość hemolityczna (spowodowana przedwczesnym niszczeniem czerwonych krwinek),
- niedokrwistość aplastyczna (związana z upośledzeniem produkcji czerwonych krwinek w szpiku kostnym),
- niedokrwistość spowodowana przewlekłymi chorobami (np. przewlekłe choroby nerek, choroby nowotworowe),
- niedokrwistość spowodowana przewlekłym stanem zapalnym (np. reumatoidalne zapalenie stawów);
3) podział w zależności od morfologii erytrocytów:
- niedokrwistość mikrocytarna (małe czerwone krwinki),
- niedokrwistość normocytarna (krwinki o prawidłowym rozmiarze),
- niedokrwistość makrocytarna (duże czerwone krwinki);
4) podział w zależności od objawów:
- niedokrwistość łagodna,
- niedokrwistość umiarkowana,
- niedokrwistość ciężka.
Dodatkowo należy wspomnieć o podziale na niedokrwistości nabyte oraz wrodzone, obejmujące choroby wywołane aberracjami genetycznymi (np. hemoglobinopatie).
Epidemiologia
\Niedokrwistość jest powszechnym problemem zdrowotnym na całym świecie i dotyka milionów ludzi. Szacuje się, że na świecie jest ponad miliard osób cierpiących na niedokrwistość. Występowanie niedokrwistości może się znacząco różnić w zależności od regionu geograficznego. Niekorzystne warunki środowiskowe, niedożywienie oraz ograniczony dostęp do opieki zdrowotnej mogą przyczyniać się do częstszego występowania niedokrwistości w niektórych regionach świata.
Niedokrwistość może dotyczyć zarówno dzieci, jak i dorosłych, jednak częstość występowania różni się w zależności od grupy wiekowej. Na przykład niedokrwistość sierpowatokrwinkowa jest częstsza u dzieci, podczas gdy niedokrwistość z niedoboru żelaza może częściej dotyczyć kobiet w wieku rozrodczym. W niektórych grupach społecznych lub krajach kobiety mogą być bardziej podatne na niedokrwistość ze względu na utratę krwi w wyniku miesiączki lub trudności w dostępie do odpowiedniej opieki zdrowotnej w okresie ciąży.
Niedokrwistość to również istotny problem zdrowotny w Polsce. Szacuje się, że dotyka ok. 20–30% populacji ogólnej, co oznacza, że miliony Polaków mogą wykazywać objawy niedokrwistości. Podobnie jak w innych krajach, niedokrwistość w Polsce stanowi istotny problem u dzieci, kobiet w ciąży oraz osób starszych, zwłaszcza w przypadku trudności z odpowiednim odżywianiem lub obecności przewlekłych chorób współistniejących, które wpływają na poziomy składników odżywczych.
Rozpoznanie
Rozpoznanie niedokrwistości opiera się na badaniach laboratoryjnych oceniających przede wszystkim stężenie hemoglobiny oraz inne parametry związane z układem czerwonokrwinkowym.
Najważniejsze kryteria diagnostyczne niedokrwistości obejmują:
- niskie stężenie hemoglobiny – to kluczowe kryterium; oznacza, że ilość czerwonych krwinek lub ilość hemoglobiny w jednej krwince są poniżej normy,
- obniżony poziom hematokrytu, który jest charakterystyczny dla niedokrwistości,
- obniżona liczba erytrocytów,
- mikrocytoza, makrocytoza lub normocytoza,
- obniżone stężenie ferrytyny, sugerujące niedobór żelaza,
- obniżone stężenie żelaza,
- obniżone stężenie witaminy B12 lub kwasu foliowego,
- zmieniony wygląd krwinek pod mikroskopem.
Ponadto w trakcie diagnostyki niedokrwistości wykonuje się szereg innych badań, w zależności od informacji z wywiadu oraz wyników badania przedmiotowego (np. badanie w kierunku pasożytów, gastroskopia, kał na krew utajoną i inne).
Ogólnie przyjęte wartości referencyjne dla hemoglobiny u dorosłych wynoszą:
- mężczyźni: 13,8–17,2 g/dL (138–172 g/L),
- kobiety: 12,1–15,1 g/dL (121–151 g/L).
Wartości te mogą nieznacznie się różnić w zależ-
ności od laboratorium i kraju, ponadto są nieco inne w przypadku dzieci, kobiet w ciąży i osób w podeszłym
wieku.
Należy zdecydowanie podkreślić, że podstawą skutecznej terapii jest rozpoznanie pierwotnej przyczyny niedokrwistości i jej leczenie. Dotyczy to także niedokrwistości niedoborowych. Podawanie żelaza przy jego zmniejszonym stężeniu należy traktować jako poważny błąd terapeutyczny.
Niedokrwistość a pacjent operowany
Niedokrwistość jest istotnym problemem klinicznym w przypadku chorych operowanych. Może być stanem uniemożliwiającym przeprowadzenie opera-
cji, a także powikłaniem zabiegów chirurgicznych, zwłaszcza rozległych, długotrwałych czy prowadzonych w trybie nagłym.
Stan chorego przed operacją
- Ocena stanu zdrowia pacjenta jest kluczowym elementem procesu przygotowania do operacji chirurgicznych. Umożliwia przygotowanie zindywidualizowanego planu opieki przed operacją, w jej trakcie i po niej, w celu zapewnienia jak najbezpieczniejszego i najefektywniejszego przebiegu leczenia.
- Stan chorego ma znaczący wpływ na przebieg operacji. Najważniejsze aspekty oceniane w tym kontekście obejmują:
- ogólny stan zdrowia pacjenta, w tym obecność chorób współistniejących. Pacjenci w gorszym stanie zdrowia mogą mieć obniżoną tolerancję na stres operacyjny, mogą też wymagać dłuższego czasu rekonwalescencji po operacji,
- ryzyko związane ze znieczuleniem – choroby układu sercowo-naczyniowego, układu oddechowego czy metaboliczne mogą zwiększać ryzyko związane z podaniem znieczulenia ogólnego lub regionalnego,
- ryzyko krwotoku i zakrzepicy – pacjenci z zaburzeniami krzepnięcia lub przyjmujący leki przeciwkrzepliwe mogą być bardziej podatni na krwawienia lub zakrzepy,
- cukrzyca i kontrola glikemii – zaburzenia glikemii mogą wikłać proces gojenia ran,
- odporność i układ immunologiczny – obniżona odporność, np. z powodu terapii immunosupresyjnej lub obecności przewlekłych chorób, może wpływać na gojenie ran i ryzyko infekcji pooperacyjnych,
- obecność zakażeń – pacjenci z aktywnymi zakażeniami mogą wymagać dodatkowej opieki przed operacją, w jej trakcie i po niej,
- zastosowanie leków – pacjenci przyjmujący regularnie leki (zwłaszcza te wpływające na układ sercowo-naczyniowy lub układ krzepnięcia) mogą wymagać specjalnej opieki i monitoringu w okresie okołooperacyjnym.
Dobre przygotowanie pacjenta do operacji umożliwia:
- zminimalizowanie ryzyka powikłań i szybszy powrót do zdrowia i normalnej aktywności,
- zwiększenie skuteczności operacji i przeprowadzenie jej z większą precyzją,
- lepsze gojenie się ran, co przyspiesza proces rekonwalescencji,
- zminimalizowanie ryzyka zakażeń,
- lepszą tolerancję znieczulenia ogólnego lub regionalnego, co wpływa na bezpieczeństwo samego zabiegu,
- lepszą kontrolę chorób współistniejących (np. cukrzycy, nadciśnienia) podczas operacji i w okresiepooperacyjnym,
- minimalizację stresu i lęku, co może pozytywnie wpłynąć na samopoczucie pacjenta i lepsze zaadaptowanie do warunków leczenia,
- optymalizację wyników długoterminowych, zwłaszcza w przypadku operacji, które wymagają rehabilitacji i powrotu do normalnej aktywności.
Powyższe uwagi, co zrozumiałe, odnoszą się również do operacji ortopedycznych, które mogą się wiązać z ryzykiem niedokrwistości, zwłaszcza u pacjentów, którzy przed zabiegiem mieli już obniżone stężenie hemoglobiny. W związku z tym pacjenci z wykrytą niedokrwistością, przed planowaną operacją ortopedyczną, mogą wymagać odpowiedniego przygotowania i leczenia w celu zwiększenia poziomu hemoglobiny.
Czynniki ryzyka niedokrwistości obejmują starszy wiek, obecność chorób przewlekłych, wcześniejsze transfuzje krwi czy przewlekłą niewydolność nerek, dlatego pacjenci wykazujący obecność czynników ryzyka wymagają szczególnie skrupulatnego monitorowania stężenia hemoglobiny w okresie przed operacją ortopedyczną i po niej oraz podjęcia odpowiednich działań profilaktycznych lub terapeutycznych w zależności od wskazań. Ważne jest, aby leczenie niedokrwistości przedoperacyjnej było dostosowane do indywidualnej sytuacji klinicznej pacjenta.
Niedokrwistość przedoperacyjna może mieć wpływ na przebieg i wyniki operacji. Może dotyczyć różnych grup pacjentów, zarówno tych przygotowanych do operacji planowych, jak i tych wymagających procedur chirurgicznych w trybie nagłym czy pilnym. Niedokrwistość przedoperacyjna może zwiększyć ryzyko komplikacji w trakcie operacji, takich jak problemy z zatrzymaniem krwawienia czy dłuższy czas gojenia się ran. Pacjenci z niedokrwistością przedoperacyjną mogą mieć wyższe ryzyko powikłań pooperacyjnych, dłuższy czas hospitalizacji i trudniejszy proces rekonwalescencji.
Niedokrwistość pooperacyjna
Niedokrwistość po operacjach ortopedycznych to istotny temat, który wymaga uwagi i odpowiedniego zarządzania. Kluczowe jest monitorowanie stanu zdrowia pacjenta przed operacją, w trakcie zabiegu oraz w okresie pooperacyjnym, oraz podejmowanie odpowiednich kroków w przypadku...