Choroby sercowo-naczyniowe (CVD, cardiovascular diseases) od lat pozostają najczęstszą przyczyną zgonów w Polsce i na świecie. Według danych World Health Organization odpowiadają one za ponad 17 milionów zgonów rocznie, co stanowi ok. 40% wszystkich zgonów w Europie, w tym ponad 90 tysięcy rocznie w Polsce [1, 2]. Z danych Narodowego Instytutu Kardiologii wynika, że choroby układu krążenia są także najczęstszą przyczyną hospitalizacji i jednym z głównych wyzwań dla systemu ochrony zdrowia w Polsce [2]. Na szczęście części tych zdarzeń można skutecznie zapobiec. Oprócz zmiany stylu życia – zdrowej diety, aktywności fizycznej i unikania używek – istotną rolę w profilaktyce wtórnej odgrywa farmakoterapia przeciwpłytkowa, a zwłaszcza kwas acetylosalicylowy (ASA) stosowany w tzw. dawce kardiologicznej.
Czym jest dawka kardiologiczna aspiryny?
Dawka kardiologiczna to zazwyczaj 75–150 mg ASA na dobę, przyjmowana regularnie, raz dziennie:
- 75 mg – standardowa dawka w profilaktyce wtórnej (po zawale, udarze, angioplastyce),
- 150 mg – może być wskazana u osób o większej masie ciała lub z dodatkowymi czynnikami ryzyka sercowo-naczyniowego, po konsultacji z lekarzem [3, 4].
Jak podkreślają autorzy badań, skuteczność terapii zależy nie tylko od działania farmakologicznego, ale również od wsparcia pacjenta przez farmaceutów i lekarzy, którzy edukują, monitorują i motywują do przestrzegania zaleceń [8].
Dlaczego tworzą się zakrzepy – rola płytek krwi
Płytki krwi (trombocyty) pełnią kluczową rolę w procesie krzepnięcia. W przypadku uszkodzenia naczynia krwionośnego przywierają do jego ścian, tworząc skrzep zapobiegający utracie krwi. Jednak u pacjentów z chorobą wieńcową lub miażdżycą mechanizm ten może zadziałać niekorzystnie – nadmierna aktywacja płytek prowadzi do powstania zakrzepu, który może zablokować przepływ krwi w tętnicy wieńcowej lub mózgowej, co skutkuje zawałem serca lub udarem niedokrwiennym [5].
Zahamowanie tego procesu jest głównym celem terapii przeciwpłytkowej.
Jak działa mała dawka aspiryny?
Kwas acetylosalicylowy w dawce 75–150 mg dziennie hamuje zlepianie się płytek krwi poprzez nieodwracalne zablokowanie enzymu cyklooksygenazy (COX-1). Enzym ten odpowiada za wytwarzanie tromboksanu A₂ (TXA₂) – substancji, która powoduje agregację płytek i skurcz naczyń krwionośnych. Blokując COX-1,
ASA zmniejsza produkcję TXA₂, a w konsekwencji ogranicza ryzyko powstawania zakrzepów [6]. Ponieważ płytki nie posiadają jądra komórkowego, nie są w stanie odtworzyć enzymu – efekt działania ASA utrzymuje się przez cały cykl ich życia (7–10 dni) [7].
W praktyce klinicznej ASA stosuje się:
- w profilaktyce wtórnej po zawale serca, udarze niedokrwiennym lub angioplastyce,
- w profilaktyce pierwotnej u pacjentów wysokiego ryzyka sercowo-naczyniowego (po konsultacji z lekarzem).
Dlaczego regularność jest tak ważna?
Aspiryna to lek, którego efekty nie są odczuwalne bezpośrednio – działa prewencyjnie i „po cichu”. Regularność przyjmowania ma jednak kluczowe znaczenie: pominięcie dawki prowadzi do osłabienia ochrony przeciwzakrzepowej i pojawienia się w krwiobiegu nowych, aktywnych płytek [8]. Według wyników Antithrombotic Trialists’ Collaboration regularne stosowanie małej dawki ASA redukuje ryzyko ponownego zawału o 20–25% oraz udaru niedokrwiennego o około 20% [9]. Farmaceuci – jako najłatwiej dostępni specjaliści ochrony zdrowia – odgrywają kluczową rolę w edukowaniu pacjentów o znaczeniu codziennego przyjmowania leku i przeciwdziałaniu błędom w farmakoterapii [10].
Farmaceuta jako doradca i edukator pacjenta
Farmaceuta jest dziś nie tylko osobą wydającą lek, ale ekspertem medycznym i partnerem pacjenta.
W praktyce oznacza to:
- tłumaczenie zasad terapii i jej celu,
- wskazywanie potencjalnych interakcji lekowych,
- motywowanie do systematycznego przyjmowania leków,
- ocenę przestrzegania zaleceń terapeutycznych(adherencji).
Badania pokazują, że edukacja w aptece zwiększa adherencję nawet o 30%, co realnie przekłada się na mniejszą liczbę incydentów sercowo-naczyniowych [10].
Rola farmaceuty w kardiologii – nowy wymiar opieki zdrowotnej
Znaczenie tej roli farmaceuty znajduje potwierdzenie w licznych publikacjach, w których wykazano, że rozszerzenie kompetencji farmaceutów przyczynia się do poprawy wyników zdrowotnych i bezpieczeństwa pacjentów [9–14]. W badaniu Merks et al., Res Social Adm Pharm. 2021 podkreślono, że umożliwienie farmaceutom prowadzenie konsultacji i szczepień w czasie pandemii COVID-19 zwiększyło dostępność świadczeń zdrowotnych [9]. Z kolei Andrzejewska et al., Int J Environ Res Public Health. 2022 wykazali, że postrzeganie farmaceutów w Polsce zmienia się – coraz częściej uznawani są za wiarygodne źródło informacji o zdrowiu i lekach [10]. W pracy Merks et al., Front Pharmacol. 2021 omówiono zastosowanie piktogramów i narzędzi wizualnych w poprawie zrozumienia terapii i przestrzegania zaleceń, co jest szczególnie istotne u pacjentów starszych i przewlekle chorych [11]. Z kolei Świeczkowski et al., Pharmacy (Basel). 2017 wskazali, że polski model farmacji klinicznej powinien być rozwijany w kierunku współpracy międzysektorowej i usług konsultacyjnych [12]. W publikacji Waszyk-Nowaczyk et al., J Multidiscip Healthc. 2021 opisano korzyści płynące z partnerskiej...