Refluks żołądkowo-przełykowy (GERD) to przewlekła choroba przewodu pokarmowego polegająca na cofaniu się treści żołądkowej do przełyku. Objawia się najczęściej zgagą, pieczeniem w klatce piersiowej, kwaśnym posmakiem w ustach czy przewlekłym kaszlem. Choć zgodnie z wytycznymi PTG z 2022 r. podstawą leczenia jest modyfikacja stylu życia oraz przyjmowanie leków z grupy IPP, coraz większą uwagę zwraca się na rolę dietoterapii jako narzędzia wspomagającego leczenie i łagodzącego objawy [1].
Modyfikacje diety i eliminacja czynników ryzyka
W leczeniu dietetycznym GERD zalecenia ogólne obejmują przede wszystkim normalizację masy ciała, unikanie posiłków min. 3 godziny przed snem i uniesienie wezgłowia łóżka w trakcie leżenia i snu. Dodatkowo zaleca się eliminację produktów spożywczych nasilających objawy. Należą do nich: potrawy tłuste, czekolada, mięta, alkohol, kawa, owoce cytrusowe [1] oraz napoje gazowane, które mogą zwiększać ciśnienie w żołądku i sprzyjać refluksowi.
Przestrzeganie tych zaleceń doprowadza do obniżania napięcia dolnego zwieracza przełyku (LES) i stymuluje wydzielanie kwasu żołądkowego. Skuteczność zależy od indywidualnej odpowiedzi organizmu na zalecenia –
PTG 2022 r.
Rola kawy i kofeiny
Wpływ kawy i kofeiny na GERD jest tematem licznych badań i analiz. Kofeina obecna w kawie, herbacie i napojach energetyzujących może przyczyniać się do obniżenia ciśnienia LES, co zwiększa ryzyko cofania się treści żołądkowej. W badaniu Lohsiriwat i wsp. [4] wykazano, że dawka kofeiny równa 3,5 mg/kg masy ciała istotnie zmniejszała napięcie LES w ciągu 10–25 min od spożycia. Podobne obserwacje poczynili Gudjonsson i wsp. [2]. Ponadto kofeina może zwiększać wydzielanie kwasu żołądkowego [3, 4], co sprzyja nasileniu objawów refluksu. Negatywny wpływ na przewód pokarmowy może mieć również kawa bezkofeinowa, co sugeruje, że inne związki obecne w kawie też mogą pobudzać wydzielanie kwasu żołądkowego [5].
Nie wszystkie badania jednak jednoznacznie potwierdzają szkodliwy wpływ kawy. Niektóre przeglądy systematyczne wskazują, że istotną rolę odgrywa tu indywidualna tolerancja na kofeinę [6, 7]. Dlatego zaleca się indywidualną ocenę reakcji na kawę oraz − jeśli to możliwe − czasowe jej odstawienie w celu weryfikacji wpływu na objawy GERD.
Dieta śródziemnomorska jako model żywienia w GERD
Model diety śródziemnomorskiej, oparty na warzywach, owocach, roślinach strączkowych, oliwie z oliwek i umiarkowanym spożyciu ryb, wiązany jest z redukcją ryzyka wielu chorób przewlekłych, w tym refluksu żołądkowo-przełykowego. Badania wykazały, że u osób nieprzestrzegających tego modelu żywienia występowało 2−3 razy większe ryzyko pojawienia się refluksu żołądkowo-przełykowego [6].
Dieta wegetariańska i wegańska, zbliżone do śródziemnomorskiej, również wykazują działanie ochronne – stwierdza się m.in. zmniejszoną częstość występowania refluksu u wegan (6% vs. 11% u niewegan) [7]
oraz o 28% niższe ryzyko u wegetarian w badaniu tajwańskim [8]. Metaanaliza interwencji dietetycznych potwierdziła również, że diety niskowęglowodanowe (część modelu śródziemnomorskiego) zmniejszają
ekspozycję przełyku na kwas żołądkowy [9].
Znaczenie utraty masy ciała w leczeniu
Utrata masy ciała to jeden z najważniejszych niefarmakologicznych czynników łagodzących objawy GERD. Nadwaga i otyłość, zwłaszcza brzuszna, zwiększają ciśnienie wewnątrzbrzuszne. Badania wskazują, że redukcja masy ciała nawet o 5–10% może istotnie zmniejszyć nasilenie objawów, szczególnie tych występujących nocą [1].
Warto jednak podkreślić, że duże znaczenie ma sposób redukcji masy ciała. Dieta śródziemnomorska i bogata w błonnik roślinny wydaje się skuteczna i bezpieczna w dłuższej perspektywie. Z kolei diety wysokotłuszczowe czy drastycznie niskokaloryczne mogą zaostrzać objawy. Regularna aktywność fizyczna wspomaga redukcję wagi i poprawia motorykę przewodu pokarmowego – choć intensywny wysiłek bezpośrednio po posiłkach może nasilać dolegliwości [14].
Czas spożywania posiłków a objawy refluksu
Oprócz składu diety ważną rolę odgrywa również rytm posiłków. Spożywanie kolacji na 2–3 godziny przed snem może znacząco ograniczyć występowanie nocnych epizodów refluksu. Pozycja leżąca sprzyja cofaniu się treści żołądkowej, dlatego wieczorny posiłek powinien być lekki i spożywany z odpowiednim wyprzedzeniem [1].
Antyoksydanty jako wsparcie w leczeniu
W ostatnich latach coraz więcej badań wskazuje, że stres oksydacyjny – czyli zaburzenie równowagi między wolnymi rodnikami a układem antyoksydacyjnym może odgrywać istotną rolę w rozwoju choroby refluksowej przełyku (GERD). Nadmiar reaktywnych form tlenu może prowadzić do uszkodzenia błony śluzowej przełyku i nasilenia stanu zapalnego, co sprzyja występowaniu objawów takich jak zgaga, pieczenie i uczucie cofania treści żołądkowej [10].
Antyoksydanty mogą również wspierać naturalne mechanizmy ochronne organizmu – wzmacniając barierę śluzówkową przełyku oraz regulując wydzielanie kwasu żołądkowego [12]. Choć nie zastępują leków, takich jak inhibitory pompy protonowej (IPP), mogą być stosowane jako bezpieczne i dobrze tolerowane uzupełnienie terapii – szczególnie w diecie bogatej w warzywa, owoce, nasiona i orzechy [13].
Dla pacjentów oznacza to, że zwiększenie spożycia produktów roślinnych o wysokiej zawartości antyoksydantów może przynieść realną ulgę w objawach GERD. Warto uwzględniać ten aspekt w planowaniu terapii, szczególnie w podejściu łączącym farmakologię z dietoterapią.
Rola suplementów i probiotyków
Kwas masłowy to krótkołańcuchowy kwas tłuszczowy, który według części badań może poprawiać szczelność bariery jelitowej i wykazywać działanie przeciwzapalne [2]. Choć jego rola w GERD jest nadal badana, pierwsze wyniki sugerują możliwy efekt wspomagający terapię refluksu żołądkowo-przełykowego.
Probiotyki natomiast poprzez korzystny wpływ na mikrobiotę jelitową mogą łagodzić objawy zaburze...