Okres ciąży i porodu to ważny etap w życiu kobiety. Troska o prawidłowe odżywianie, samopoczucie i dobry rozwój maluszka pod okiem wykwalifikowanej kadry medycznej to kluczowe elementy opieki okołoporodowej.
W okresie 9 miesięcy oczekiwania na szczególną uwagę zasługuje także stan emocjonalny kobiety. Komfort psychiczny częściowo uzależniony jest od postrzegania własnego ciała i zmian w nim zachodzących.
Żyjemy w dobie kultu ciała doskonałego, pięknego, nieskazitelnego. Nawet w prawidłowo przebiegającej ciąży trudniej zaakceptować zmiany masy ciała, zmieniające się kształty ciała, rosnące piersi, brzuch, zmianę sylwetki i sprawności fizycznej.
W ciągu dziewięciu miesięcy skóra niektórych partii ciała, np. brzucha, podlega ekstremalnemu rozciągnięciu. Szybkie tempo rozciągania może przekroczyć zdolność skóry do regeneracji, prowadząc do uszkodzenia włókien kolagenowych i elastynowych odpowiedzialnych za jej elastyczność.
Zmiany hormonalne w okresie ciąży i połogu znacząco wpływają na stan organizmu i kondycję biopsychospołeczną. Mamy wpływ na kondycję ciała i warto wykorzystać potencjał tkwiący w naturze. Szczególnie w okresie okołoporodowym suplementacja ważnych składników przekłada się na nawilżenie, elastyczność skóry i mniejsze ryzyko uszkodzeń tkanek.
Zmiany stężenia estrogenów, progesteronu i innych hormonów wpływają na stan włókienek kolagenowych i intensywność syntezy fibroblastów. Przykładowo, glukokortykoidy hamują proliferację fibroblastów i produkcję kolagenu, dlatego ich wzmożona produkcja w czasie ciąży może w niektórych przypadkach prowadzić do zmniejszenia ilości białka kolagenowego w organizmie kobiety. Ponadto rosnące zapotrzebowanie na białko czasami prowadzi do tego, że cały kolagen syntetyzowany w organizmie kobiety ciężarnej jest wydatkowany na potrzeby płodu, w wyniku czego narządy wewnętrzne, układ mięśniowo-szkieletowy i skóra kobiety nie otrzymują wymaganej ilości białka [10–12].
Czym jest kolagen i jakie pełni funkcje w organizmie?
Kolagen jest białkiem i elementem budulcowym tkanek ludzkiego ciała, jak np. skóra, ścięgna, kości, więzadła, narządy wewnętrzne. Nazywany jest białkiem młodości. Stanowi około 30% wszystkich białek organizmu. Wpływa na nawilżenie, elastyczność i spójność tkanek i narządów. Odpowiada za jędrność i elastyczność skóry, jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania kości i chrząstki, buduje stawy, kości, zęby, ścięgna, naczynia krwionośne oraz wypełnia rogówkę oka.
Struktura i znaczenie kolagenu jako podstawowego białka budulcowego
Kolagen jest niejednorodną strukturą, charakteryzującą się zróżnicowaną oraz skomplikowaną budową. Budowa kolagenu różni się w zależności od jego typu oraz funkcji, jakie pełni. Charakterystyczna sekwencja zapewnia kolagenowi odporność na rozciąganie, czyli jedną z jego głównych „supermocy”.
Podstawową jednostką strukturalną kolagenu jest potrójna helisa o długości 300 nm i średnicy 1,5 nm, tj. tropokolagen. Zbudowany jest on z trzech łańcuchów polipeptydowych, każdy taki łańcuch składa się z około 1050 aminokwasów, a na końcach tej struktury znajdują się telopeptydy – struktury odpowiedzialne za immunogenność białka.
Obecnie znanych jest 29 typów kolagenu. Najbardziej rozpowszechniony jest kolagen typu I, II, III oraz IV [9].
Rodzaje kolagenu i ich wpływ na skórę, stawy, włosy, paznokcie itd.
Najlepiej poznanym typem jest kolagen typu I, który stanowi 90% wszystkich białek kolagenowych w organizmie. Składa się on z regularnych łańcuchów aminokwasowych charakteryzujących się gęstym upakowaniem włókien. Jest on najbardziej wartościowy i stanowi składnik budulcowy skóry, więzadeł oraz nadaje wytrzymałość tkance łącznej. Ten typ kolagenu występuje w skórze i tkance podskórnej, ścięgnach, kościach, zębach, tętnicach i rogówce, a także w tkance tworzącej blizny.
Kolejnym dobrze poznanym jest kolagen typu II, który występuje wyłącznie w chrząstce, tworząc wspólne włókna z kolagenem XI. Ten typ kolagenu ma luźno ułożone włókna i stanowi główny budulec elastycznej chrząstki stawowej. Zapewnia on elastyczność ścięgnom, wpływając na jakość ich struktury. Ponadto występuje on w ciele szklistym i rogówce. Kolagen typu II jest doskonały zwłaszcza dla osób z problemami ze stawami lub chcącymi zwiększyć ich ruchomość.
Kolagen typu III odpowiedzialny jest za elastyczność tkanek oraz utrzymanie właściwej struktury mięśni. Zlokalizowany jest głównie w ścianach naczyń krwionośnych, skórze i jelitach.
W błonie podstawnej występuje kolagen typu IV, tworząc cienkie połączenie pomiędzy poszczególnymi organami.
Pozostałe typy kolagenu są mniej znane, co nie oznacza, że są mniej istotne dla funkcjonowania organizmu.
Kolagen typu V i XI wspiera rozwój płodu, a kolagen typu VIII wspomaga pracę serca, mózgu i nerek.
Pozostałe typy kolagenu zlokalizowane są głównie w mięśniach szkieletowych, w macicy, jelitach, pęcherzu, mózgu, sercu, nerkach, w pępowinie, owodni i innych miejscach w naszym organizmie.
Wszystkie typy kolagenu, mimo obecności tej samej podstawowej jednostki strukturalnej, różnią się układem przestrzennym czy chociażby długością łańcuchów peptydowych.
Wpływ kolagenu na skórę
Wraz z wiekiem zmniejsza się synteza endogennego kolagenu, co pogarsza kondycję skóry. Sprzyjają temu również czynniki zewnętrzne, takie jak: promieniowanie słoneczne, zbyt wysokie i niskie temperatury czy wolne rodniki oraz toksyny. Z upływem czasu zmniejsza się w organizmie poziom witamin i składników mineralnych, które wspomagają naturalną odbudowę kolagenu. Cząsteczka tego białka zmienia swoją strukturę i właściwości fizykochemiczne. W rezultacie skóra traci jędrność i elastyczność. Następuje jej nadmierne odwodnienie, co jest jedną z przyczyn pojawiania się zmarszczek i bruzd [13].
Wpływ kolagenu na układ kostny i chrzęstny
Zaburzenia syntezy i przekształcania włókien kolagenowych zwiększają kruchość kości i podatność na złamania. Jest to spowodowane odwapnieniem szkieletu kostnego, który w 90% składa się z kolagenu i jego połączeń z wapniem, magnezem i fosforem. Białko to jest odpowiedzialne za produkcję mazi stawowej i stan chrząstki. Przyspiesza regenerację zmienionych chorobowo tkanek i zmniejsza aktywność enzymów odpowiedzialnych za wywoływanie stanu zapalnego i bólów reumatycznych. Kolagen odpowiada za odporność na rozciąganie chrząstki oraz zapewnia jej odpowiedni kształt [13].
Naturalna produkcja kolagenu a jej spadek z wiekiem i po ciąży
Produkcja kolagenu maleje wraz z wiekiem już od 18. roku życia. Dodatkowo wpływ na to mają takie czynniki, jak: palenie tytoniu, spożycie alkoholu, wolne rodniki, dieta ubogobiałkowa, niskie spożycie warzyw i owoców [5]. Kolagen u osób młodych podlega ciągłej wymianie do 25. roku życia, następnie organizm zwalnia, by zaprzestać produkcji około 60.–70. roku życia [9].
Rola kolagenu w okresie okołoporodowym
Okres ciąży i karmienia piersią wymaga od kobiet odpowiedniego zadbania o zdrowie oraz dostarczenia organizmowi wszystkich niezbędnych składników odżywczych. Równocześnie okres ten dla wielu osób oznacza rezygnację z wielu kosmetyków, leków czy suplementów.
Większość kolagenów w ulotce lub na opakowaniu zawiera informację o tym, że nie zaleca się ich stosowania przez kobiety w ciąży. Jednak z drugiej strony preparaty kolagenowe są pełne aminokwasów, które są niezbędne kobietom w ciąży i służą one między innymi do budowy białek.
Zatem odpowiedź na pytanie, czy można stosować kolagen w trakcie ciąży lub karmienia piersią, nie jest oczywista.
Mimo zbawiennego wpływu kolagenu na organizm, brak jest rzetelnych opracowań i badań, które jednoznacznie określiłyby, czy i jaki wpływ może mieć kolagen na kobietę w ciąży oraz zdrowie jej dziecka.
W 2016 r. przeprowadzono badania, w których nie zaobserwowano gorszych wyników położniczych i gorszych parametrów dotyczących noworodków u kobiet stosujących kolagen w ciąży. Badania te wykazały polepszenie jakości życia, zmniejszenie ryzyka depresji, lepsze gojenie ran. Wśród argumentów przemawiających za stosowaniem kolagenu w czasie ciąży lub karmienia piersią wymienia się: korzystny wpływ kolagenu na procesy związane z adhezją, inwazją i proliferacją trofoblastu (przyszłego łożyska) do ściany macicy; immunomodulację i wpływ na rozwój tolerancji immunologicznej. Kolagen wpływa na limfocyty NK, dzięki czemu moduluje ich odpowiedź na de facto obcy dla macicy organizm, jakim jest zarodek, ma udział w remodelingu tętnic spiralnych macicy. Jest to niejako przygotowanie naczyń do obsługi przyszłego łożyska. Ponadto włókna kolagenowe są podstawowym elementem struktury, prawidłowej budowy i funkcji szyjki macicy. U kobiet, u których widoczny jest niedobór kolagenu w doczesnej macicy, obserwuje się nawracające poronienia. Dodatkowo niski poziom kolagenu w błonach płodowych jest czynnikiem ryzyka przedwczesnego odpływania płynu owodniowego. Kolagen stosowany w czasie ciąży wpływa korzystnie na wygląd skóry. Rosnący brzuch ciążowy rozciąga skórę i powodować może powstawanie rozstępów, które stają się widoczne nie tylko na brzuchu, ale również na piersiach, udach czy pośladkach. Oprócz stosowania odpowiedniej pielęgnacji i kosmetyków przeznaczonych dla przyszłych mam, warto suplementować naturalny kolagen, najlepiej pochodzenia morskiego [9].
Wyzwania regeneracyjne po urodzeniu dziecka (skóra, tkanki, stawy, włosy)
Okres poporodowy wiąże się z pogorszeniem kondycji organizmu. Zmiany hormonalne, brak snu i czasu na zadbanie o zbilansowaną dietę oraz niedobór składników odżywczych, w tym kolagenu, wpływają na stan skóry, utratę jędrności i elastyczności.
Niedobór kolagenu często objawia się nadmiernym wypadaniem włosów, które stają się cienkie, łamliwe i przesuszone. Kolagen dostarcza niezbędnych aminokwasów, które odżywiają cebulki włosów i zapewniają ich prawidłowy wzrost oraz rewitalizację [13].
Kolagen wspomaga odbudowę elastyczności skóry oraz zdrowie włosów i stawów po ciąży [10–12]. Kolagen ma synergiczne działanie ujędrniające: włókna elastyny nadają skórze właściwej elastyczność, która uzupełnia wytrzymałość włókien kolagenowych na rozciąganie.
Wpływ kolagenu na gojenie się ran po porodzie (np. blizny po cesarskim cięciu)
Suplementacja kolagenu wspomaga regenerację ran poporodowych [1]. Kolagen stanowi ważny składnik macierzy pozakomórkowej, odgrywającej kluczową rolę w procesie gojenia ran. Kolageny odgrywają znaczącą rolę w dwóch kolejnych etapach gojenia ran: w fazie proliferacyjnej (mającej na celu zamkniecie rany i wytworzenie nowej, odpornej na zakażenie tkanki) oraz w remodelingu (stanowiącym próbę odbudowy normalnej struktury tkankowej). Głównymi typami komórek, zdolnymi do odkładania kolagenu w miejscu zranienia, są keratynocyty i fibroblasty.
Odbudowa elastyczności skóry i redukcja rozstępów
Badania z 2024 r. wykazały, że u części kobiet już w drugim trymestrze ciąży następuje dysocjacja procesów syntezy i degradacji kolagenu. Autorzy badania sugerują, że zmiany w metabolizmie kolagenu w organizmie kobiety ciężarnej są także konsekwencją zmian hormonalnych. W czasie ciąży i karmienia piersią organizm kobiety traci dużą ilość witamin i mikroelementów. Wraz ze zmianami hormonalnymi wpływa to negatywnie na stan skóry. Staje się ona sucha, szorstka i traci elastyczność. Na skórze twarzy mogą pojawić się zmarszczki i pęknięcia, a na brzuchu i udach mogą pojawić się oznaki cellulitu. Dodatkowo przyrost masy ciała w czasie ciąży i późniejsza jej nagła utrata mogą pozostawić na skórze niechciane ślady w postaci rozstępów [15].
Wzmocnienie stawów i mięśni osłabionych w czasie ciąży
W ciągu trzech do czterech miesięcy po porodzie u zdrowych kobiet układ mięśniowo-szkieletowy stopniowo się regeneruje, ale mogą pojawić się bóle stawów, skurcze mięśni i bóle kości. Potwierdzono, że wskazane jest przyjmowanie kolagenu w połogu [10–12].
Suplement diety z kolagenem pomoże szybciej wrócić do formy, przywrócić piękno skórze, włosom i paznokciom, a także zdrowie stawów i naczyń krwionośnych [15].
Poprawa kondycji włosów i paznokci, które mogą być osłabione po porodzie
Zbilansowana dieta i odpowiednio dobrana suplementacja mają wiele korzyści. Coraz więcej badań potwierdza wartość suplementacji kolagenu. Wymierne korzyści to m.in: ujędrnienie, uelastycznienie, nawilżenie, wzmocnienie i odbudowa skóry.
Kolagen stosowany doustnie rozjaśnia/wyrównuje koloryt skóry, zmniejsza widoczność rozszerzonych naczynek krwionośnych, wyrównuje cellulit, niweluje rozstępy, goi pęknięcia skóry, nawet na piętach, łagodzi podrażnioną skórę, nawilża skórę głowy i wzmacnia włosy, przywraca włosom pigmentację.
W kontekście ciąży i karmienia piersią pozytywne właściwości suplementacji kolagenu mogą obejmować wsparcie zdrowia skóry, co może pomóc w walce z rozstępami, a także poprawę zdrowia stawów i wzmocnienie kości, które mogą być obciążone podczas ciąży, połogu i okresu karmienia piersią [17].
Mechanizm działani...